A Escola Pública dos nenos de Bamio estaba no alto de San Xoán, mesmo debaixo da capela do santo. Antes foi a taberna do Cuncheiro. Era un edificio de pranta baixa, co teito furado e apuntalado, que nos días de choiva había que recoller as pingueiras en gabidos. Cando entendín que os mapas eran como debuxos de cachos de terra, xa levaba algún tempo asistindo a Escola Nacional, a escola de "Donalfonso"- Todos lle chamábamos así, ata doña Marujita, a súa dona, cando se refería a el dicía "llévale este paquete de tizas a Donalfonso".
As paredes da escola foron perdendo a cor branca do cal e collendo unha ferruxe cinza-verdosa provocada pola humidade.
Pendurados das paredes estaban: O crucifixo co crucificado e debaixo o "Generalísimo" engalanado con capa imitando un retrato de Luís XIV, detrás da cadeira do profesor, entre as dúas xanelas que iluminaban a aula. Nas paredes de ambos os dous lados había catro mapas: Un de España político, outro de España físico, un de Europa e un mapamundi.
Cando entrabamos o profesor estaba arrimado á folla da porta. Os alumnos ó entrar tiñamos que saudar con esta cantadeira: -"Ave María Purísima, buenos días como está usted" A maioría das veces so dicíamos:"...tá usté", pois o mestre non se decataba. Pero aquel día decatouse e díxome:
-Vázquez García, salga y después vuelva a entrar.
Saín e entrei recitando toda a oración.
-Ahora se quedará en pie hasta la hora del recreo mirando a la pared.
O mapa de España político estaba fronte os meus ollos, que tiveron hora e media para escrutalo: Era un mapa con dous remendos: nun estaban as illas Canarias e no outro un recadro que dicía: Mapa Político de España, e unha serie de sinais de cores con unha lenda: escala, fronteras... Cada rexión tiña un borde de unha cor apagada, que con menos grosor tamén dividía as provincias que a conformaban. En branco estaban dúas partes. Unha arriba, que poñía Francia e outra a esquerda que en sentido vertical se lía Portugal. Sorprendeume a rareza de que todos os nomes estivesen escritos horizontalmente menos o de Portugal.
Pero o que máis me sorprendía era o baleiro que estaba aquel cacho de mapa.
Aquel mapa era a foto de España, dicíao na lenda: MAPA DE ESPAÑA.
Pero aquela parte semellaba como que estaba núa, sen cores. Cando o mestre mandou pórse en pé para cantar o "caralsol" antes de saír ó recreo houben de retirarme un pouquiño para que non batese o meu brazo levantado na parede.
A nova perspectiva doume a idea de que España era unha cabeza e a parte branca era a cara, co seu nariz e co seu queixo.
Cando máis tarde soube que Portugal non era España non cheguei a comprender como poñendo en todos mapas " mapa de España" unha parte non o fose. Precisamente a cara. Como podían saber si era España, si na foto non saía máis co contorno da cara. Cabía a dúbida de que España non fose España.
Os "Portugueses" eran dous serradores que cada outono se deixaban caer pola parroquia, onde permanecían un tempo serrando madeira de castaño de carballo ou de piñeiro que se utilizaban para cerramentos e pisos.
Eran dous cuñados que me seducían porque falaban con un sotaque exquisito e porque tamén gostaba da súa estrana maneira de serrar: un estirado encima do tres pés e outro encollido debaixo, tirando da serra.
Dende ben pequeno eu coñecía ós "Portugueses", como coñecía a Darío, o afiador, a Manuela e Maximiños, os paneiros, Ó Rabiso, o tratante de gando, á Valladares, o fogueteiro, a Serafín, o fragueiro, a Hermóxenes, o perito agrimensor... E outra xente que non eran veciños, pero que de vez en cando se mesturaban coa paisaxe humana da aldea ofrecendo os seus servizos.
Foi entón cantando cara o mapa sin cara o "caralsol" sin sol, cando me decatei que os de Portugal non eran "portugaleses". Encendéuseme a luciña. Ós serradores chamábanlle os Portugueses, porque eran de Portugal. Tamén os coñeciamos coma os "serradores" e os tiralá, pois cando lle preguntabamos porque falaban raro, referíndonos o seu soteque, contestaban: "A xente tira lá".
